سەردارئەکرەم/ بەریتانیا
شانۆنامەی "چەوساندنەوە و تیرۆرکردنی ژان پۆڵ مارا، کە لەلایەن نەخۆشەکانی شێتخانەی شارەنتۆنەوە بە سەرپەرشتی مارکیز دی ساد نمایش دەکرێت" کە بە کورتی بە "مارا/ساد" ناسراوە، یەکێکە لە گرنگترین و ئاڵۆزترین بەرهەمەکانی نووسەری ئەڵمانی-سوێدی، پیتەر ڤایس .
ئەم شانۆنامەیە، کە لە ساڵی ١٩٦٤ نووسراوە، تەنها چیرۆکێکی مێژوویی نییە، بەڵکو گۆڕەپانێکی فەلسەفییە بۆ ململانێی نێوان دوو جۆر لە شۆڕش شۆڕشی کۆمەڵایەتی و شۆڕشی تاکەکەسی.چیرۆکی شانۆنامەکە: شانۆ لەناو شێتخانەداچیرۆکی "مارا/ساد" لە ساڵی ١٨٠٨ لە شێتخانەی شارەنتۆن (Charenton) لە فەڕەنسا ڕوودەدات. مارکیز دی ساد، کە لە ڕاستیدا لەوێ زیندانی کراوە، شانۆنامەیەک دەنووسێت و سەرپەرشتی دەکات کە لەلایەن نەخۆشەکانی شێتخانەکەوە نمایش دەکرێت. شانۆنامە ناوەکییەکە باس لە تیرۆرکردنی ژان پۆڵ مارا، یەکێک لە سەرکردە توندڕەوەکانی شۆڕشی فەڕەنسا لە ساڵی ١٧٩٣، دەکات .
شانۆنامەکە بە شێوەیەکی بنەڕەتی دیالۆگێکی توندە لە نێوان دوو کاراکتەری سەرەکی:1.ژان پۆڵ مارا: نوێنەری شۆڕشی سیاسی، توندوتیژی، و باوەڕ بە گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی بە زۆر. مارا باوەڕی وایە کە دەبێت هەموو شتێک بۆ دامەزراندنی کۆمەڵگەیەکی یەکسان قوربانی بدرێت.
2.مارکیز دی ساد: نوێنەری شۆڕشی تاکەکەسی، ئازادی ڕەها، و گومان لە هەموو بیرۆکەیەکی گەورە (وەک شۆڕش). ساد پێی وایە کە هەموو هەوڵێک بۆ گۆڕینی کۆمەڵگا بێ سوودە و تەنها ڕێگەی ڕاستەقینە بۆ ئازادی، دۆزینەوەی ئازادییە لەناو خودی مرۆڤدا، تەنانەت ئەگەر لە ڕێگەی ئازار و توندوتیژییەوە بێت .
ململانێی نێوان ئەم دوو کاراکتەرە، کە لە نێوان نەخۆشە شێتەکاندا نمایش دەکرێت، پرسیار لەسەر سنووری نێوان عەقڵ و شێتی، شۆڕش و تیرۆر، و ئازادی و بەرپرسیارێتی دروست دەکات.
پەیامی ڤایس ، کە خۆی مارکسی بوو و لە سوێد دەژیا، لەم شانۆنامەیەدا پرسیار لەسەر جێبەجێکردنی بیرۆکە سۆسیالیستییەکان دەکات. پەیامی سەرەکی ڤایس بریتییە لە پرسیارکردن لە ڕێگەی گەیشتن بە دادپەروەری کۆمەڵایەتی .
ئایا دەبێت شۆڕش بە توندوتیژی و قوربانی بێت، یان بە گۆڕانکاری هێواش و فەلسەفی؟ئەو قسەیەی کە ئاماژەت پێدا، بە شێوەیەکی فەلسەفی پەیامی مارا و ڤایس خۆی دەگەیەنێت:"گەر دەتەوێ بەهەشتێک بنیاد بنێی، مەچۆرە ئاسمان، بەڵکو وەرە سەر زەوی و لێرە دروستی بکە"ئەم قسەیە، کە لە بنەڕەتدا بیرۆکەیەکی سێکولار و ماتریالیستییە (ماددییە)، ڕەگ و ڕیشەی لە فەلسەفەی شۆڕشگێڕی و مارکسیزمدا هەیە. بە ئەڵمانی، ئەم بیرۆکەیە بە شێوەیەکی بەرفراوان لە دەقە شۆڕشگێڕییەکاندا دەردەکەوێت.
لێکدانەوەی ئەم ڕستەیە ئەوەیە:
1•ڕەتکردنەوەی ئاسمان: واتە ڕەتکردنەوەی ئایین و باوەڕ بە ژیانێکی باشتر لە دوای مردن. مارا و شۆڕشگێڕەکان پێیان وایە کە ئایین هۆکارێکە بۆ بێدەنگکردنی خەڵکی هەژار و قبوڵکردنی ژیانێکی ناخۆش لەسەر زەوی.
2•هاتنە سەر زەوی: واتە باوەڕ بەوەی کە مرۆڤ خۆی دەتوانێت چارەنووسی خۆی دیاری بکات و دەبێت بە کردەوە و هەوڵی سیاسی و کۆمەڵایەتی، ژیانێکی باشتر بۆ هەمووان دابین بکات.
3•لێرە دروستی بکە: واتە جەختکردنەوە لەسەر گۆڕانکاری ڕاستەقینە و ماددی لەم جیهانەدا، نەک چاوەڕوانی پاداشتی ڕۆحی.ئەمە کڕۆکی ململانێیەکە لەگەڵ ساد، کە پێی وایە هەموو هەوڵێک بۆ دروستکردنی بەهەشت لەسەر زەوی بە خوێن و دیکتاتۆرییەت کۆتایی دێت، و تەنها ڕێگەی ئازادی لەناو شێتی و خەیاڵی تاکەکەسی دایە.
جگەلەمەش چەندین خوێندنەوەی دەروونی و کۆمەڵایەتی بۆئەم شانۆنامەیەکراوە شێتخانە وەک ئاوێنەی کۆمەڵگاڤایس شێتخانەی شارەنتۆن وەک مایکرۆکۆسمێک (جیهانێکی بچووک) بۆ کۆمەڵگای فەڕەنسا بەکاردەهێنێت. نەخۆشە شێتەکان نوێنەرایەتی ئەو توێژانە دەکەن کە شۆڕش فەرامۆشی کردن یان تێکی شکاندن. شێتییەکەیان ئاوێنەی شێتیی گشتیی شۆڕش و توندوتیژییەکەیەتی .
وەخوێندنەوەی کۆمەڵایەتی بۆئەم تێکستەشانۆیە
ئەم شانۆیە"مارا/ساد" بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک شانۆی دژایەتی (Theatre of Cruelty) لێکدەدرێتەوە، کە لەلایەن ئەنتۆنین ئارتۆوە پێشنیار کرابوو. ئەم جۆرە شانۆیە هەوڵ دەدات بینەر تووشی شۆک بکات و ناچاری بکات ڕووبەڕووی ڕاستییە ناخۆشەکانی ژیان ببێتەوە .ڤایس، بە بەکارهێنانی نەخۆشە شێتەکان، توندوتیژی، و مۆسیقای ناڕێک، دەیەوێت ئەو دژایەتییە کۆمەڵایەتییە نیشان بدات کە لە شۆڕشدا هەیە،شۆڕشێک کە بە ناوی ئازادییەوە دەستی پێکرد، بەڵام بە تیرۆر و خوێنڕشتن کۆتایی هات.میراتی فرەزمانی و جیهانی پیتەر ڤایس، کە بە ئەڵمانی دەینووسی و لە سوێد دەژیا،
وەهەروەها دەمەوێت تیشک بخمەسەرکاریگەریەکانی ساد: ساد، کە خۆی نووسەر و فەیلەسوفێکی توندڕەوی فەڕەنسی بوو، باوەڕی بە ئازادی ڕەهای تاکەکەسی هەبوو. لە شانۆنامەکەدا، ئەو وەک دەروونشیکارێک کار دەکات کە هەوڵ دەدات مارا ناچار بکات دان بەوەدا بنێت کە شۆڕش تەنها بەشێکە لە سروشتی توندوتیژی مرۆڤ.
"مارا/ساد" وەک دەقێکی سەرەکی لە ئەدەبیاتی جیهانیدا دەمێنێتەوە، چونکە بەردەوام پرسیار لەسەر هەوڵی مرۆڤ دەکات بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی باشتر و ئایا دەکرێت بەهەشت لەسەر زەوی دروست بکرێت، یان تەنها خەونێکی شێتانەیە.
